MATERI KAULINAN BARUDAK PIKEN KELAS VII

 

A.      MATERI POKOK: KAULINAN BARUDAK

 

1.        Pedaran kaulinan barudak

            Kaulinan barudak téh nya éta kaulinan (permainan) anu sering dilakukeun ku barudak, dina waktu keur salsé. Biasa dipaénkeun ku barudak generasi baheula. Kukituna disebut kaulinan barudak tradisional. Sementara ayeuna mah geus jarang dipaénkeun ku barudak. Lolobana barudak ayeuna milih maén kaulinan nu aya dina aplikasi atawa “game online.” Kaulinan barudak tradisional (kaulinan barudak) loba pisan rupana, misalna damdaman, perang gobang, anjang-anjangan, boy-boyan, béklen, perang gobang, congklak,ucing sumput, émpét-émpétan, galah asin, gatrik, jajangkungan, sondah, luncat tali, ngadu kaléci, éncrak, éngklé,  sorodot gaplok, ucing-ucingan, suten, béklen, langlayangan, panggal, bébénténgan, boyong, boy-boyan, bubuyungan, cacaburanggé, cingciripit, jeung endog-endogan. Aya nu biasa di paénkeun ku sorangan saperti langlayangan, jajangkungan, momobilan tina jeruk bali, wawayangan tina daun sampeu, orok-orokan tina sarung. Kaulinan barudak saenyana mah, lolobana dipaénkeun ku lobaan. Dua budak atawa leuwih. Kaulinan barudak nu biasa dipaénkeun ku awéwé diantarana anjang-anjangan, congklak, béklen, éncrak. Aya ogé nu biasa dipaénkeun ku barudak lalaki misalna ngadu kaléci, langlayangan, jajangkungan, panggal. Kaulinan barudak nu biasa dipaénkeun ku barudak lalaki ogé awéwé nu lian ti ditataan di luhur. Kaulinan barudak biasa dipaénkeun dina mangsa beurang, soré, atawa peuting na mangsa caang bulan. Tempatna bisa di hareupeun imah, halaman nu lega, atawa di lapang.

            Kiwari kaulinan barudak geus jarang dipaénkeun ku barudak. Ku lantaran kitu, aya upaya masarakat pikeun ngawanohkeun deui kaulinan tradisional. Saperti nu ditaratas ku komunitas Hong di Bandung. Ieu komunitas téh ngupayakeun kampanyeu pentingna ngabudayakeun deui kaulinan barudak dina kahirupan barudak kiwari. Tina upayana éta, sababaraha waktu katukang meunang pangajén diantarana ti liputan 6 Award SCTV, Métro TV, Inspirasi Indonesia, jeung Pemuda Kréatif Indonesia. Kitu deui sababaraha pémda saperti Kota Bandung, Kabupaten Bandung, jeung Subang, sababaraha waktu kaliwat dina festival ulang taun daérahna di selapkeun féstival kaulinan barudak. Maranéhna boga pamadegan yén kaulinan “game” nu digugulung ku barudak kiwari, ngajadikeun barudak leuwih individualistis, loba anteng sorangan, anteng nyoo HP, teu sadar lingkungan. Sementara dina kaulinan tradisional mah sabalikna, loba mangpaatna keur barudak. Kaulinan barudak mangpaat pikeun ngasah jiwa jeung raga. Barudak kalatih jiwa disiplin, jujur, gawé bareng (kerjasama), sportif, kompetitif, komunikatif, toléransi sosial, kréatifitas, tanggung jawab, micinta alam, jeung nguatan ahlak atawa karakter. Kituna teu salah, hal éta luyu jeung pamadegan Piaget, dina Santrock (2013) yen kaulinan barudak bakal ningkatkeun tumuwuhna aspék kognitif,  sabab bakal ditungtut pikeun prakték dina widang kompeténsina sarta bakal meunang kaparigelan kalawan cara pikagumbiraeun.

            Kaulinan barudak ngandung ajén (nilai) seni, atikan (pendidikan), moral, psikomotor, jeung pesan moral. Barisan nu diatur dumasar jangkungna awak, sarta luar-léorna mirupa gerakan oray, hal ieu ngandung ajén seni. Kitu deui rumpaka-rumpaka dina kakawihan ngandung ajén seni sastra. Ditungtut jiwa kapamingpinan, stratégi, kamampuh gawé bareng ngagambarkeun ajén atikan dina kaulinan barudak. Kamampuh motorik, gerak nu lincah jeung cekatan ogé loba dina kaulinan barudak. Sementara pesan moral dina kaulinan barudak ogé kagambar dina kakawihan kaulinan barudak oray-orayan. Dina rumpaka kakawihana ngingétan barudak ulah ulin ka tempat-tempat sambarangan.

            Dina kaulinan barudak ogé ngandung simbol-simbol nu nandakeun pesen-pesen kahirupan. Misalna dina kaulinan congklak. Tujuh liang nandakeun tujuh poé dina samingguna. Maénkeuna ngumpulkeun batu nepika pinuh, sanggeusna pinuh dikumpulkeun di gunung. Gunung jadi simbolna lumbung, tempat nyimpen barang. Hal ieu ngandung pesen moral, yén manusa kudu giat digawé supaya nyukupan pangabutuh kahirupan. Dina kaulinan jajangkungan(égrang), kagambarkeun pesan moral mun manusa kudu tabah ngolah rasa jeung kasaimbangan sahingga tetep aya dina kaluhungan budi. Kaulinan éngklé ngabogaan pesen moral, yén perjalanan hirup di dunya téh bakal tinemu akhirna di aherat. Kotak-kotak nu diliwatan nandakeun poé, sarta buleudan nandakeun sawarga.

            Mun ninggali mangpaatna nu loba tina kulinan barudak, kudu néanggan cara supaya kaulinan barudak dipiwanoh ku barudak ayeuna. Misalna, kolot barudak ngawanohkeun kaulinan barudak di imahna séwang-séwang. Di sakola, guru jeung siswa tur Kepala Sekolah ngayakeun ekskul kaulinan barudak, nu dina program-programna maluruh jeung prakték kaulinan barudak, ngalibetkeun murid-murid nu aya di lingkungan sakolana. Saterusna éta kagiatan di jadikeun festival dina kagiatan seni taunan di sakola. Kawasna barudak sakola bakal raresepeun. 

           

2.    Kandaga Kecap (Sunda-Indonesia)

ayeuna                         : sekarang

baheula                        : dahulu

caang bulan                 : bulan purnama

dipaénkeun                  : dimainkan

ditaratas                      : dimulai

kiwari                          : sekarang

kulinan barudak          : permainan anak

maluruh                       : mencari

mangsa                        : waktu

ngawanohkeun            : memperkenalkan

pikagumbiraeun           : menyenangkan

rumpaka                      : lirik

tumuwuhna                 : berkembangnya

wangun                       : bentuk

 

Pancen 1 (Mandiri)

Sanggeus maca pedaran ngeunaan Kaulinan Barudak di luhur, pék ayeuna jawab pananya di handap luyu jeung eusi pedaran di luhur!

 

1.        Naon kaulinan barudak téh?

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

2.        Naon sababna kaulinan barudak tradisional teu dipiwanoh ku barudak kiwari?

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

3.        Naon mangpaatna kaulinan barudak téh?

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

4.        Naon pesan moral nu aya dina kualinan barudak téh?

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

5.        Kumaha carana ngawanohkeun deui kaulinan barudak ka barudak ayeuna?

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

 

3.        Conto Sawaréh Kaulinan jeung Cara Maénkeunna

 

1)        Kaulinan nu teu maké kawih

a.    Kaulinan Perang Gobang

            Salah sahiji kaulinan anu kawilang jarang kapanggih dina buku-buku  atawa ogé di masyarakat tapi pernah populér di lembur taun 83 an. Éta kaulinan téh ngarana nyaéta kaulinan perang gobang. Ieu kaulinan téh husus budak lalaki nu barudak nu geus araya umuran SD kelas 6 atawa SMP kelas VII, VIII, IX. Tapi sok sanajan kitu ieu kaulinan sok ngalibetkeun barudak nu laleutik kénéh biasana adi-adina. Carana diilukeun jadi anak bawang. Pedaran anak bawang geus disebutkeun di luhur.  Alat anu dipakénya éta awi nu panjangna kurang leuwih 60 cm diraut nepi ka rapih teu aya hinis nu matak bahaya. Gagangna maké sendal capit urut dipelengkungkeun terus ditojos.

            Ari jumlah anu maénna kudu jangkep jeung dina jumlah nu kawilang loba misalna genepan, dalapan, sapuluh, dua belas urang malah aya anu sampé dua puluh urang  sagala. Nu jelas mah kumaha jumlah budak lalaki nu sapantaran di éta tempat. Malah kadang kala dina musim musim nu tangtu sok diadu antara lembur A jeung lembur B.

            Lamun pamaén jumlahnya sapuluh maka engkéna bakal maén lima lawan lima. Méh sarua jeung bébénténgan. Mimitina kieu barudak nu rék maén néangan pasangan anu awakna sapantar atawa nu umurna méh sarua. Terus milih bagian dampal leungeun naha rék nangkub atawa bagéan nangkar. Sanggeus kabéhana siap sarta masing-masing geus boga pilihan. Kukulu atawa jalma budak nu dianggap déwasa nyebutkeun “geus euy” Sakabéh barudak ragem nu nangar nyorowok nangkar. Nu nagkub ogé sarua nyorowok nangkub. Ngan aya waé anu sok jangjian saméméhna supaya ngabalad dina éta kaulinan perang gobang. Kaayeunakeun mah cara kitu téh dirobah jadi jumsut

            Geus kitu mah dua pihak misah. Terus jamsut saha nu bagéan nyumput jeung saha nu bagéan néangan. Sasaran anu kudu keuna nya éta lebah bagéan suku, ti tuur ka handap pingping mah teu meunang. Kaulinan mirip jeung anggar ngan ari anggar mah hiji lawan hiji. Ari ieu mah kelompok. Lamun di salah sahiji kelompok geus paéh (keuna sukuna ku pepedangan tina awi téa). Cara maénna mah gobang téh silih tahan jeung silih serang tuktek-tuktek ramé pisan.

 

Pancén 2 (Mandiri)

Sanggeus maca pedaran ngeunaan kaulinan barudak di luhur ayeuna cing Pék jawab pananya di handap!

 

1.        Dina kaulinan barudak “Perang Gobang” bisa diulinkeun ku barudak kelas sabaraha waé?

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

2.        Alat naon nu dipaké jeung sakumah ukuranana dina kaulinan “Perang Gobang” téh?

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

3.        Cing sebutkeun jumlah pamaénna bisa sabaraha waé dina éta kaulinan téh!

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

4.        Kumaha cara ngabagi dua ngabédakeun babaturan jeung musuh dina éta kaulinan téh. Jelaskeun!

       ..........................................................................................................................

       ..........................................................................................................................

5.        Cing terangkeun kumaha cara maénna!

       ..........................................................................................................................

       ..........................................................................................................................

b.   Anjang-anjangan

            Anjang-anjangan nyaéta kaulinan nu niru-niru jelema nu geus rumah tanangga, aya bapa, ibu, anak, tatangga, warung, pasar jeung nu lianna. Biasana dilakukeun ku barudak awéwé, tapi saupama aya budak lalaki sok pirajeunan dijadikeun bapa. Saenyana mah teu aya aturan nu matuh, mung palingan gé budak nu kabagéan peran bapa, indung atawa anak kudu bisa neuleuman peran nu dilakonan. Mun saenyana aya nu teu bisa neuleuman, biasana sok dipoyokan teu bisaeun ulin.

 

c.    Boy-boyan

            Boy-boyan téh salah sahiji kaulinan anu maké bal (biasana saukuran bal ténis) anu bisa dijieun tina kertas anu dikuwel-kuwel atawa ku bal ténis na. Tuluy, dikumpulkeun potongan kenténg (10 - 15) sina ngajajar kaluhur. Kabéh anu teu jadi ucing, saurang-saurang ngalungan kana kenténg anu geus ngéntép, minangka nepikeun salah saurang bisa ngaruntuhkeunana. Lamun kenténg na geus runtuh, anu jadi ucing tuluy ngaberikkan ka anu maén tadi sangkan beunang dibalédog ku bal-na. Lamun aya anu keuna, pamaén kaluar tina kaulinan nepikeun kabéh kabalédog ku balna.

d.   Bébénténgan

            Bébénténgan nya éta kaulinan anu dipétakeun ku cara silih beunangkeun (ditoél) bari ngajaga bénténg anu dijaga ku batu, talawéngkar jsté.

e.    Béklen

            Béklen atawa béklen nya éta kaulinan anu maké bal béklén jeung sawatara kewuk. Biasana dilakukeun di jero imah atawa téras. Kudu aya kewuk/kuwuk jeung bal béklenna nu bahanna tina karét, rata-rata dipaénkeun ku sababaraha urang, kewukna bisa 10-12 atawa kumaha karepna, rék 20 ge kaci, ngan kudu bisa karanggeum ku leungeun. nu maraénna andéprok na téhel nu beresih nguriling jiga samodel lingkaran. Mimitina bal dialungkeun sakali ngacleng kana téhel, tuluy kewukna diawurkeun kana téhel, mimiti nyokot kewuk hiji-hiji, bari dialungkeun balna ngacleng sakali téa, da mun dua kali atawa leuwih mah lasut. Conto maké kewuk 10 siki, kewuk dicokot nepi ka 10 karawu ku dua leungeun, tuluy diawurkeun deui kewukna ditangkarak-tangkarakkeun kabéhanana, dicokot hiji-hiji nepi ka sapuluhna. Geus kitu kewuk ditangkub-tangkubkeun prosésna sarua jiga nu diluhur, geus ditangkubkeun kabéh, tuluy dibawaan deui. bagéan ka batur mah lamun pamaén ka hiji lasut, nya giliran maénkeunana.Minangka ujianana, istilahna "naspél". Sanggeus prosés kahiji nepi ka prosés ka ditangkubkeunana kewuk nepi ka 10, naspelna téh kewuk ditangkarak-tangkarakkeun terus dirawu kabéh, geus kitu ditangkub-tamgkubkeun keun dirawu deui. geus kabéh karawu, tuluy kewuk nu 10 siki diranggeum terus dialungkeun ka luhur bari ditampanan ku dampal leungeun nu ngalungkeun. Lamun dina dampal leungeun nyésa 2 atawa 3 atawa 4 kewuk, tuluy disanggap deui. Éngké ngamimitianna deui kudu ti 2/3/4 nyokotanna. henteu mimiti ti 1. jadi langsung. kitu ogé nangkarak-nangkarakeun, nyokotna 2/3/4 kumaha nu kasanggap téa. mun keur naspel lasut, nya kudu balikan deui, nepi ka lulus banglus naspelna (nepi ka bisa ngaranggeum kewuk téa).

 

f.     Congklak

            Congklak nya éta kaulinan maké papan kai dieusi kewuk. Geus aya lombang--lombangna 7, ngajajar. Di hareupeun lombang 7 gé aya deuih 7 lombang, 2 lombang badag digigir-gigirna. Éta lombang téh dieusian ku siki asem atawa siki congklak (nu geus disadiakeun), atawa baréto mah mun congklakna dina taneuh, sikina sok ku batu laleutik.

            Cara maénna, lombang dieusian masing-masing 7 siki. Ari lombang gedé minangka lombang rajana mah henteu dieusian, dipaénkeun ku 2 urang teu bisa leuwih.Sanggeus kabéh lombang leutik dieusian, tuluy salahsahiji nu maén nyokot lombang, nya dipapaykeun nepi ka beakna siki. Giliran ieu nu lombang gedé (tabungan manéhna, nu beulah kencaeun nu maén) gé dieusian sasiki, lasutna téh mun siki nu pamungkas nempatan lombang nu kosong. Mun dina nu lombang luhur aya eusian disebutna "nembak", siki nu lombang kosong, jeung siki luhureunana dibawa jadi hak milik nu maénéta. Nya geus kitu mah bagilir bagéan pamaén lawanna da lasut téa.

g.    Damdaman

            Damdaman nya éta kaulinan anu maké mikir lantaran butuh strategi sangkan buah daun urang teu béak dihakan ku buah dam batur anu jadi lawan urang.

h.   Empét empétan

            Empét-empétan nya éta kaulitan mangsa sawah dibuat ku cara niupan tarompét tina jarami.di maénkeun ku barudak bari seuseurian jeung gogonjakan.silih ponyok tarompét saha anu butut sorana.

 

i.      Ucing Sumput

            Ucing-ucingan nyaéta kaulinan néangan batur nu nyumput upama saurang jadi ucing. Biasana ucing ngitung heula méré waktu batur nyumput saacan kudu néangan kabéhanana. Aya rupa-rupa aturan.
Kaulinan ieu kawentar di mamana, hususna di Indonésia. Nu maén pangsaeutikna 2 budak, tapi tangtu leuwih loba leuwih ramé. Salah saurang budak kapeto jadi jaga ku cara hompimpah jeung atawa suten.

            Cara ulinna, kabéh budak salian nu 'jaga' nyumput/nyamuni sabuni-bunina. Budak nu jaga boga pancén kudu nimukeun babaturanna ieu. Sacara umum, budak nu pangheulana kapanggih panyumputanna jadi jaga mun sakabéh budak geus kapanggih. Barudak nu geus kapanggih bisa mantuan néangan sésa baturna nu can kapanggih, bisa ogé henteu gumantung aturan maén nu disatujuan saméméh maén.
Aturan maén nu séjénna biasana mah ngeunaan wewengkon. Nya éta wates-wates pangjauhna hiji budak meunang nyumput/nyamuni téh diatur dina aturan maén téh nu disatujuan saméméh maén. Mun aturan ieu aya nu ngalanggar, budak nu ngalanggar otomatis ngagantikeun nu jaga, atawa jadi jaga di ronde saanggeusna mun manéhna kapanggih pangpandeurina.
Variasi :

            Aya ogé nu sarupa nya éta ucing kaléng, ucing jibéh, jeung ucing bancakan.

 

j.     Galah Asin

            Galah asin nya éta kaulinan maké kalang di taneuh buruan ku cara lumpat ti hiji kalang ka kalang lain terus balik deui. Salila bulak-balik, teu meunang katoél atawa beunang ku nu ngajaga kalang. Dipaénkeun baladan. Cara maénna saperti kieu. Aya sababaraha kalompok (grup).Sakalompokna biasana aya dua urang. Kaulinan ieu biasana di buruan taneuh anu lega, saumpamana di lapangan terus maké garis.Cara ménna salah sahiji kalompok, nangtung sajajar ngajagaan lapang atawa garis.Tiap garis dijagaan ku tiap urang. Kalompok anu lawan tugasna sangkan bisa ngaliwatan éta garis. Lamun bisa ngaliwatan garis kahiji, kudu dituluykeun deui kanu baris kadua. Mun gagal ngaliwatan garis, berarti éléh. Saterusna tuluy gantian.

k.   Gatrik

            Gatrik nya éta kaulinan maké awi bébékan anu kudu dibetrikkeun pajauh-jauh ku jalan diteunggeul ku paneunggeul tina awi ogé.

l.      Jajangkungan

            Jajangkungan atawa égrang nya éta kaulinan leumpang maké awi dua anu aya panincakan.

 

m. Sondah

            Sondah nya éta kaulinan ku cara éngklé-éngkléan ngaliwatan kalang kotak-kotak. Aya kotak anu ditandaan ku kojo (tina batu) anu teu meunang ditincak. Cara Maénna téh ku sababaraha urang 2-10 urang ge kaci. Biasana dina taneuh diguratan heula, rék ku kapur atawa ku naon waé asal aya tapak guratna. Tempat sondahna naha rék gambar imah, atawa jelema, lamun gambar jelema, minangka sukuna téh aya sababaraha pétak wangunna pasagi 3 atawa 5 kotak.Tuluy anderok atawa calana mun anderok samodél trapesium dibagi dua, mun calana samodél pasagi panjang sarua dibagi dua, minangka awakna paragi engklé deui, wangunna pasagi. tuluy sirah mangrupa buleud minangka istirahat.

            Aya nu disebut "kojo" biasana tina potongan kenténg. Milih kojo kudu nu hampang tapi tambleg, kenténgna ulah nu kandel teuing. Jadi mun dialungkeun kana kotak-kotak paragi sondah téa, teu kaluar tina garis. Mun kaluar tina garis, nya lasut. Cara maénna, ngalungkeun heula "kojo", mimiti mah kana kotak nu kahiji, mun kotak nu aya kojoan ulah ditincak, kudu diajlengan. budak éngklé-engkléan (kaci ku suku kenca atawa suku katuhu) dina suku gambar. Dina lebah anderok/calana kaci istirahat. tuluy na bagéan awak gambar engklé deui, nepi ka sirah gambar istirahat. tuluy balik deui engklé ti sirah ka awak, tuluy ka anderok/calana gambar, tuluy engklé deui, pas lebah aya kojo téa nu tadi dialungkeun, dibawa heula kojona, tuluy éngklé deui. Mun geus bérés, kojona dialungkeun deui kana kotak nu kadua, tuluy wé kitu
puncakna, si kojo dialungkeun kana sirah gambar. Mun kojo keur dina sirah, sirah gambar teu meunang dijejek, sabab aya kojoan. Mun kojo geus dina sirah, tuluy balik deui kana awak, jeung tuluy deui ka handap. Nepi ka suku gambar nu panghandapna.

 

n.   Luncat Tali

            Luncat tali nya éta kaulinan ngaluncatan tali anu dicekelan ku duaan.Talina saeutik-saeutik diluhurkeun. Dipaénkeun ku 3 urang-leuwih maké tali nu panjang, biasana tina bahan nu leuleus liat sangkan teu ngabahayakeun atawa tisaringked. Kulantaran kitu, biasana tali téh dijieun tina karet geulang ditumbu-tumbukeun jadi panjang. Mimiti dua budak jaga, maksudna nu nyepengan ujung talina ti mulai semet tuur tuluy naék ka luhur ka semet "taeun" tuluy, bujal, dada, ceuli, hulu, tuluy diacungkeun ku leungeun. Cara maénnna teh budak nu teu nyekel tali kudu ngajleng saluhureun wates tali téa. Keur wates tuur jeung "taeun" nu ajleng téh teu teu meunang antel kana tali, antel manéhna lasut alias kudu genténan nyekel tali.Ti mimiti wates bujal ka luhur, nu ajleng meunang antel kana tali. Beunang ogé maké téhnik "dikepoh" nya éta suku kenca meulit kana tali dipurilitkeun, tuluy disusul suku katuhu ngajleng ka beulah sisi sebrangeun nu ngajleng téa.

o.    Ngadu Kaléci

            Ngadu kaléci nya éta kaulinan maké kaléci. Aya rupa-rupa aturan. Cara maénna nyaeta dipaénkeun kudu duaan. Dibutuhkeun kaléci (pincian) jang maénkeunana. Hiji pincian jang pamatah nu séjéna keur mayar mun éléh. Ngadu kaléci perlu lahan nu rada lega. Kira-kira saukuran lapangan poli atawa satengahna. Kukituna mun maraén pincian téh di pakarangan imah nu lega. Dina aréa ngadu kaléci dijieun dua garis nu sajajar. Jarak garis kahiji ka garis kadua sekitar kira-kira 4 meter. Cara maénkeunana kieu; 1.Pemain narangtung di garis nu kahiji siap-siap ngalungkeun kaléci. Tujuan ngalungkeun ngarah kaléci ragragna deukeut kagaris nu kadua, sukur-sukur pas dina garis (telep). Urutan ngalungkeun mun kakarék maén biasana diundi maké cara sut (gangsut?). 2. Pemaén nu kalécina ragragna pang deukeutna kana garis maén pangheulana. Disusul ku nu séjéna dumasar kana jarak ka garis. Cara maénkeunna maké ramo tangan kaléci diarahkeun ka kaléci batur. Mun beunang budak nu kalécina beunang kudu mayar ku kaléci, ogé langsung ngarah kaléci nu séjéna. Hiji mun teu beunang nya enggeus ingkeun nungguan bisi kaléci urang rék diarah ku batur.

 

p.   Ucing Ucingan

           Ucing ucingan nyaéta kaulinan lulumpatan jeung nyingcétan lantaran diudag jeung rék ditoél ku nu jadi ucing. Aturanna teh biasana dipaénkeun ku leuwih ti 2 urang. Aturan maénna dimimitian ku undian/hompimpah,  pikeun nangtukaeun saha ucingna. Budak anu kabagén jadi ucing kudu ngudag babaturanana sangkan beunang katoél/katepak. Aya dua aturana nya éta mun geus beunang katoél ku ucing, otomatis jadi ucing jeung budak nu jadi ucing saméméhna bisa bebas tina tugas jadi ucing.
Aturan séjénna, mun pareng beunang katepak ku ucing, nu katepak éta otomatis jadi babaturan ucing, jeung nu ucing méméhna tétap jadi ucing tepi ka kabéh anu miluan ucing-ucingan bisa katéwak. Mun geus katéwak, biasana balikan deui tina hompimpah.

q.   Éncrak

Éncrak nyaéta kaulinan anu biasana maké sarupaning sisikian (siki asém, siki tanjung, jsjb.)

r.    Éngklé

            Éngklé nya éta kaulinan ku cara éngklé-éngkléan bari suku nu teu napak kana taneuh mawa batu. Nalika nepi kana kalang anu jadi wates, batu éta kudu ditajongkeun kana batu séjén anu ditangtungkeun. (ilikan deui kaulinan sondah).

 

s.     Sorodot Gaplok

            Sorodot gaplok nyaéta ampir sarua jeung éngklé ngan batuna dibawa ku suku bari leumpang gancang terus sarua ditajongkeun kana batu séjén anu ditangtungkeun.

t.     Suten

            Suten atawa pingsut nyaéta kaulinan leungeun samodél Rock, Paper, Scissors anu kawéntar sadunya, ngan pédah dilakukeunana maké ramo. Suten biasa dipaké pikeun nangtukeun saha anu jadi ucing dina kaulinan ucing sumput ucing ucingan, jsjb.

1)        Kaulinan Barudak nu maké Kawih

 

a.    Palima Gobang

 

Bang bang palima-lima gobang, bang!
Bangkong di tengah sawah, wah!
Wahai tukang bajigur, gur!
Guru sakola désa, sa!
Saban poé ngajar, jar!
Jarum paranti ngaput, put!
Putri nu gareulis, lis!
Lisung katindih halu, lu!
Luhur kapal udara, ra!
Ragrag di Jakarta, ta!
Taun opat hiji, ji!
Haji rék ka Mekah, kah!
Kahar tujuh rebu, bu!
Buah meunang ngala, la!
Lauk meunang nyobék, bék!
Béker meunang muter, ter!
Terus ka Citapén, pén!
Péna gagang kalam, lam!
Lampu reujeung damar, mar!
Mari kuéh hoho, ho!
Hotél pamandangan, ngan!
Ngantos kangjeng dalem, lem!
Lempa-lempi lempong
Ngadu pipi jeung nu ompong!

b.   Cacaburangé

            Cacaburangé nya éta Kaulinan di jero imah bari Kakawihan, Aya nu jadi ucing nu kudu neguh barang anu dikeupeul ku batur. Upamana nu ngeupeul éta batuna kateguh, gantian jadi ucing.

c.    Cing Ciripit

            Cing ciripit nyaéta kawih paranti milang, saméméh ucing-ucingan. Aya di sababaraha tempat atawa wewengkon séjén mah disebutna téh eméng-eméngan. Cara maénna mimiti barudak ngariung, tuluy salah saurang budak biasana budak nu panggedéna ngasongkeun dampal leungeunna katengah riungan bari narangtung, tuluy budak séjénna ngasongkeun curukna séwang-séwangan ditapelkeun kana luhureun dampal leungeun budak nu panggedéna téa, sanggeus kitu barudak anu ngasongkeun curukna séwang-séwangan téa, ngangkat jeung nurunkeun curukna séwang-séwangan bari ngawih cing ciripit, saha nu kacekel curukna berarti éta nu éléh atawa nu eméng kudu ngudag barudak séjén nu teu kacekel curukna, nu séjén lalumpatan ngajauhan nu eméng, tuluy mun aya nu kacabak salah saurang budak berarti jadi pindah budak éta nu eméng jeung kudu nyabak atawa ngaeméngkeun barudak séjénna kitu saterusna nepi ka kabagéan kabéh. Anu ngarawih téh bari seuseurian sakapeung mah sok bari heureuy, ulin barudak téa tara aya nu serius, malah ku teu seriusna éta jadi ciri ngaran budak.

Kakawihanna kieu:

Cing ciripit Tulang Bajing kacapit Kacapit ku bulu paré, Bulu paré seuseukeutna

Kawih lianna :

Cing ciripit Kadal buntung, dua saringgit dipaké nyandung, a, i, u, daun cau nangka ngora, Ari tang tang tang tangkeupan....

Atawa kieu:

Cingciripit tulang bajing kacapit
Kacapit ku bulu paré
Bulu paré seuseukeutna
Jol Pa Dalang
Mawa wayang, jrékjréknong!!

d.   Ayang-ayang Gung

 

Ayang-ayang Gung
Gung goongna ramé
Menak Ki Mastanu
Nu jadi Wadana
Naha manéh kitu
Tukang olo-olo
Loba anu giruk
Ruket jeung kompeni
Niat jadi pangkat
Katon kagoréngan
Ngantos kangjeng dalem
Lempa-lempi lempong
Ngadu pipi jeung nu ompong
Jalan ka Batawi ngemplong!

 

e.    Eundeuk-eundeukan

 

Eundeuk-eundeukan lagoni
Meunang peucang sahiji
Leupas deui ku nyai
Beunang deui ku abdi
Eundeuk-eundeukan lagoni
Meunang peucang sahiji
Leupas deui ku nini
Beunang deui ku aki

f.     Bulan tok

Bulan tok bulan tok
Aya bulan sagedé batok
Ulin ka dieu

g.    Kalongking

Kalonging 2x anak sia rungsing peuting
Dibura ku madu kucing
Madu kucing meunang maling
Malingna ti imah aing

h.   Olé-olé ogong

Olé-olé ogong melak cabé di Tarogong
Dihakan ku embé ompong
Ditéang tinggal sapotong
Éh, tai manukan!

 

i.      Oray-orayan

Oray-orayan luar léor mapay kebon
Ulah ka kebon loba barudak keur ngangon
Oray-orayan luar léor mapay sawah
Ulah ka sawah paréna keur sedeng beukah
Mending gé teuleum di leuwi loba nu mandi
Saha anu mandi? Anu mandina pandeuri!

j.     Oray-orayan 2

Oray-orayan, oray naon?
Oray bungka, bungka naon?
Bungka laut, laut naon?
Laut dipa, dipa naon?
Dipandeuri!

k.   Oyong-oyong Bangkong

Oyong-oyong bangkong, kong!
Kong parakan nyambut, but!
Buten buah beunying, nying!
Nyingsatkeun cawéné, né!
Néang nu ngajuru, ru!
Ruket sajajagat, gat!
Gatrik tumpak munding, ding!
Dingkleung ka landeuhkeun, keun!
Keuna kana burang, rang!
Rangkék naék jambé, bé!
Béo menta kéjo, jo!
Johar kawali dulang budak tonggar ngégél tulang!

l.      Paciwit-ciwit lutung

Paciwit-ciwit lutung si lutung pindah ka tungtung
Paciwit-ciwit lutung si lutung pindah ka luhur
Paciwit-ciwit lutung nu ti handap pindah ka luhur

m. Hompimpah

Hompimpah alaihum gambréng
Nyi Ijah paké baju kerén!

 

atawa kieu:

Hompimpah alaihum gambréng
Ma Ijah paké baju rombéng!

n.   Pal-palan

Pompilep pimpom dar
Dar malem-malem modar
Pal hiji pal dua
Malem minggu pak bulices!

Pompilep pimpom dar
Hansip anyar wanita
Tabuh dua dilatih
Tihang listrik raruntuh
Tumis haseum karonéng
Néngtét bujal di gunung
Nungtun sapi keur depa
Parahuna tiguling
Lingas pisan japati
Tikukur guk japati anak hayam
Di kidul ngadungkuk
(disebut ngaran nu ucingna) kababayan!

 

o.    Ambil-ambilan

            Ambil-ambilan nyaéta kawih kaulinan barudak anu dikawihkeun ku dua rombongan atawa kelompok ngajajar pahareup-hareup. Cara ngawihna silihgenti patémbalan kawas sisindiran, tuluy tumuluy nepi ka éléh rombongan atawa kelompok nu hareupna teu bisa ngajawab deui. Budak nu kapilih ku rombongan anu kabagéan milih, disebut ngaranna tuluy pindah ka rombonganana atawa kelompokna, pindahna bari éngké-éngkéan sarta bari disurakan "maling endog" ku rombongan anu ditinggalkeun.Tuluy nu éléh biasana kudu narima hukuman ti nu meunang, lamun nu éléh teu narima kana hukumanana bisana sok leuwih disurakan ku barudak nu meunang atawa disebutan euweuh kanjutan keur lalaki, mun keur awéwé mah biasana sok disebutanna téh euweuh peurahan. Kieu kakawihanna:

 

- Ambil-ambilan turuktuk hayam samantu
+ Saha nu diambil kami mah teu boga incu
- Si Anu kadieu purah nutu purah ngéjo purah ngasakan baligo
+ Nyerieun sukuna kacugak ku kaliagé
- Aya ubarna urat munding campur ragé tiguling nyocolan dagé.
Kawih lianna :
- Ambil-ambilan turuktuk hayam samantu
+ Saha nu diambil, kami mah teu boga incu boga gé anak pahatu
- Pahatu gé daék purah nutu purah ngéjo purah ngasakan baligo
+ Nyerieun sukuna kacugak ku kaliagé
- Aya ubarna urat munding campur ragé tiguling nyocolan dagé

 

p.   Ayang Ayang gung

 

            Ayang-ayang gung nyaéta kawih kaulinan anu dilagukeunana bari ayang-ayangan,pauntay-untuy. Biasana mangrupa lagu panganteur dina kaulinan ucing kuriling atawa ucing peungpeun.  Kakawihanna kieu :

            Ayang-ayanggung, gung goongna ramé, ménak Ki Mas Tanu, nu jadi wadana, naha manéh kitu, tukang olo-olo, loba anu giruk, ruket jeung kompeni, niat jadi pangkat, katon kagoréngan, ngantos Kangjeng Dalem, lempa lempi lempong, jalan ka Batawi ngemplong.

Kawih lianna:

            Oyong-oyong bangkong, kong parakan nyambut, buten buah beunying, nyingsat ka cawéné, néang nu ngajuru, rungkad sajajagat, gatrik naék munding, dingklak ka landeuhkeun, keuna kana burang, rangkék naék jambé, béo waliyulah, laha dina bilik, lika meunang nguseup, seupan leunca ngora, ratib ngan duaan, anteur kami mulang, langka munding bulé, lédéh kahujanan, nangtung jadi ratu, tuan besar senang, nangtung ka nu butuh, tutali tumenggung, gung goongna ramé, ménak Ki Wastanu, nu jadi wadana, naha manéh kitu, tukang olo-olo,loba anu giruk, ruket jeung Kumpeni, niat jadi pangkat, katon kagoréngan,ngantos Kangjeng Dalem, lempa lempi lempong jalan ka Batawi ngemplong, plong ka kulon plong ka wétan, tangtara Lemah-abang, bangkong luncat ka sawah, wahon Abdul Wahab, Habib tukang bajigur, Gurka kurang ajar, jarah ka Batutulis, lisung nini-nini, Nipong tukang tipu, puas dibom atum, tuma nyaliara, ramé di Jakarta, tara ti sasari, ribut loba Indo, Indonésia Merdéka.

 

q.   Cingcangkéling

            Cingcangkéling nya éta kawih paranti milang saméméh barudak ulin ucing-ucingan. Ieu kawih kaulinan barudak cingcangkéling téh dilakukeunna bari ngariung henteu papisah saurang-saurang tapi babarengan jeung biasana sok ditunjuk ku juru ngawihna nu salah saurang budak éta, budak nu kabilang ditunjuk nurutkeun wirahma kawihna, tuluy kudu ngudag budak séjén nu teu katunjuk.Carana budak nu kabilang, kudu nyabak budak nu teu kabilang, tuluy lalumpatan ngajauhan budak anu geus kabilang tadi, satuluyna kitu terus nepi ka kabéh budak beunang kacabak, aturanna teu meunang aya budak anu jauh-jauh teuing lumpatna, kudu sakurilingeun lapang atawa buruan imah tempat maranéhna ulin, teu kaci lamun aya nu jauh berarti budak éta kaluar maénna, atawa gugur teu bisa ngiluan maén deui nurutkeun kasapukan kabéh budak nu milu ulin dina éta kaulinan, biasana barudak nu ulin bari ngawihkeun ieu kawih cingcangkéling téh sok bari heureuy silisurungkeun, atawa bari luluncatan teu puguh embung cicing kumaha wé budak leutik nu keur meujeuhna resep ulin.Saméméh prung sok dikawihkeun heula ku saurang,nu sèjènna nuturkeun ngawih bari nyurakan nu kabilang. Kakawihannana kieu :

“Cingcangkéling manuk cingkleung cindeten, Plos ka kolong Bapa Satar buleneng”

r.    Hompilah

            Hompilah nya éta kawih paranti milang saméméh prung maén ucing-ucingan. Aya di sababaraha tempat atawa wewengkon séjén mah disebutna téh eméng-eméngan. Anu ngarawih téh bari seuseurian sakapeung mah sok bari heureuy, ulin barudak téa tara aya nu serius, malah ku teu seriusna éta jadi ciri ngaran budak.Cara ngalakukeunana barudak ngariung bari namprakkeun jeung nangkubkeun dampal leungeunna tuluy ngawih babarengan, saha budak anu teu sarua hasil hompilahna aya nu nangkub dampal leungeunna saurang, atawa nu nangkarak dampal leungeunna saurang berarti éta budak nu éléh jeung eméng kudu ngudag budak séjén nu sarua hasil hompimpahna, tuluy nalika barudak lalumpatan ogé teu kaci jauh-jauh teuing lumpatna, lamun jauh nepi ka kaluar tina galur lapangan atawa jauh ti buruan imah dianggap gugur atawa teu bisa miluan deui maén ucing-ucingan.Tuluy nalika maén ucing-ucingannana biasana disawatara tempat séjén mah sok aya hukuman atawa balesan pikeun budak nu éléh ku cara di cabak atawa dilékéték nepi ka seuseurian malah aya budak nepi ka ngompolan manéh banget ku tuluy-tuluyan dilékéték diriung ku budak séjénna nu teu éléh. Kieu kakawihanna:

“Hompilah hompimpah Alaihum gambréng”

s.     Meuncit Reungit

            Meuncit reungit nya éta kawih kaulinan barudak anu dikawihkeun bari siduru atwa kabeneran aya nu keur ngadurukan sampah, boh kolot boh budak deui nu keur ngadurukanna mah, tempatna di buruan imah atawa tukangeun imah nu lega jauh ti imah tatangga sabab paur bisi kadurukan tépa ka nu séjénna. Ngajauhan hal éta, kolot biasana ngadurukannana di tempat nu terbuka atawa deukeut jeung cai, saperti di sisi susukan atawa di tempat nu loba taneuhna saeutik jukutna. Biasana dilakukeun ku barudak keur waktu peuting atawa magrib saméméh ngaji ka masigit atawa saméméh solat isa, sok ulin heula bari kakawihan ngagugulung kolot atawa budak séjén nu kabeneran keur ngadurukan sampah plastik atawa ngahaja siduru alatan tiris kabulusan, kakawihan ieu dipangaruhan pisan ku kaayaan tempat, biasana barudak nu cicingna di daérah gunung atawa di sisi laut jarang dikawihkeun ku barudak nu cicingna di pakotaan. Kakawihanna kieu:

“Di dieu meuncit reungit, Di dinya meuncit domba, Di dieu beuki leungit, Di dinya beuki loba.”
Kakawihan lianna :
“Ka ditu meuncit domba, Ka dieu meuncit reungit, Ka ditu beuki loba, Ka dieu beuki leungit.”

t.     Ole-Ole Ogong

            Olé-olé ogong nya éta kawih kaulinan nu biasana dikawihkeun ku barudak nalika panén bari laleumpang dina galengan maranéhna nyieun taléot (empét-empétan) dijieun tina jarami garing. Biasana mun keur usum panén barudak sok bari olé-oléan suka bungah jalan galengan mapay sawah bari arulin sok tara balik ka imah lamun can bérés nyieun taléot mah. Kakawihanna kieu :

            Olé-olé ogong, Melak cabé di Tarogong, Dihakan ku embé ompong, Ditéang kari sapotong.

u.   Pacublak Cublak Uang

            Pacublak-cublak uang nyaéta kawih kaulinan anu dikawihkeun babarengan bari dariuk nu saurang nangkuban tujuanana pikeun teteguhan, biasana barang anu jadi teguhanna téh nyaéta karikil atawa sisikian disumputkeun dina leungeun salah saurang budak tuluy pada ngarawih, sanggeus ngawih tuluy salasaurang neguh di saha karikil atawa sisikian ayana, mun kapanggih saha nu nyepeng éta karikil atawa sisikian berarti gantian budak éta nu nyepeng sisikian anu kudu nangkuban. Dina sababaraha sumber mah carana téh ampir sarua nya éta barudakna ngariung saurang baturna nu nyuuh (nangkuban) nu bakal neguh. Nu lianna numpangkeun leungeunna dikeupeulkeun, salasaurang ngeupeul barang atawa karikil anu rék diteguh. Nalika ngawih, nu nyuuh cengkat tuluy neguh, lamun kateguh di saha éta barang, nya manéhna nu kagiliran nyuuh pikeun neguh. Kakawihanna kieu :

“Pacublak-cublak uang, Uangnya manggul lonténg, Butata butiti, Si Tata wara-wiri, Tangsi nona tangsi babah, Si Sidin mau kawin, Gamelan jegar-jegur, Amil panghuluna , Ta e em ta e em, ta e em ta e em, ta e em...”
Kakawihan kawih séjénna :
“Pacublak-cublak uang, Manggoléntrang-manggolanting, Butata butiti, Gembrang-gembrung
Gembrang-gembrung, Bo e-em, bo e-em...”

v.    Trang Trang Koléntrang

            Trang-trang koléntrang nya éta kawih kaulinan anu dikawihkeun ku barudak sangkan hujan raat, ngarawihna babarengan henteu sosoranganan. Dina ngawihkeunanna dipingpin ku hiji budak nu pangkolotna, tuluy diturutan ku budak séjénna. Biasana ngarawihna bari dariuk, atawa keur ngarumpul di tepas jeung téras imah sabari siduru di hawu, atawa sabari ngariung jeung kulawargana, atawa jeung babaturanana teu kaci lamun ieu kawih dikawihkeunna ku sorangan, cenah mah hujanna ogé moal raat lamun dikawihkeunna ku sorangan mah, jadi kudu ku lobaan babarengan, sakapeung mah sok dilombakeun ieu kakawihan téh pikeun sababaraha golongan nu tangtuna reueus kana kabudayaan sunda. Barudak bihari mah kana kakawihan téh éstuning tarapti pisan, mun rék nanaon ogé sakapeung mah sok bari ngawih boh keur leumpang, keur cicing komo keur ngalamun mah malah sok nyiptakeun sisindiran sorangan dina lamunanana. Ieu dihandap aya kawih kaulinan budak mun keur nungguan hujan sangkan raat kieu kakwihana:

“Trang-trang koléntrang, Si londok paéh nundutan,Tikusruk kana durukan , Mesat gobang kabuyutan.”
Kakawihan lianna :
“Trang-trang koléntrang, Si londok paéh nundutan, Tikusruk kana durukan, Mesat gobang kabuyutan, Nyéh prot nyéh prot, Nya nyéréh nya kempot.”

w.  Ucang Ucang Anggé

            Ucang-ucang anggé nya éta kawih kaulinan anu biasana dilakukeun ku budak atawa kolot nu keur ngasuh budakna, bari ucang-ucangan diuk dina golodog nu aya kolongan, sukuna diayun-ayunkeun ka hareup jeung ka tukang ka lebah kolong handapeun pangdiukan sababaraha kali. Biasana bari ngasuh budak leutik boh adi boh dulur ku nu ngasuh budak leutik mah tonggong dampal sukuna sok didiukan ku budak asuhannana, biasana ngolo budak nu hayang jajan indungna teu boga duit, atawa ngolo budak nu keur ceurik diheureuyan ku batur sok seuri deui ari diucang-ucangan mah langsung bungah deui, kitu kolot baheula mah ari ngolo budak téh, béda jeung jaman ayeuna ngolo budak téh geus wé dibéré duit langsung cageur biasa deui, éléh ku duit mah atawa dibéré es krim geus wé langsung jempé ceurikna téh. Barudak nu naék dahan awi ogé sok ucang-ucangan, bari ngawih ucang-ucangan malah aya nu sok bari eundek-eundekan ngaheureuyan nu ngaliwat. Ngawihna kieu :

“Ucang-ucang anggé, Mulung muncang ka papanggé, Diudag ku anjing gedé, Anjing gedé nu Ki Lebé, Ari gog, gog cungungung.”